ANDRES Zbigniew
ur. 1934
Historyk literatury, krytyk literacki.
Urodzony 12 grudnia 1934 w Kurzynie Małej (pow. Nisko); syn Józefa Andresa i Zofii z domu Chmiel. W czasie okupacji niemieckiej i w pierwszych latach po wojnie uczęszczał do szkoły podstawowej w Kurzynie Średniej, a następnie do Liceum Ogólnokształcącego w Ulanowie, gdzie w 1952 zdał egzamin maturalny. Rozpoczął pracę jako pracownik umysłowy w Elektrowni Stalowa Wola, a od stycznia 1953 w Hucie Stalowa Wola. W październiku 1953 podjął studia polonistyczne na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, przerwane z powodu nieszczęśliwego wypadku. Od lutego do czerwca 1954 był słuchaczem Państwowego Kursu Nauczycielskiego w Przemyślu, zakończonego egzaminem dyplomowym na stanowisko nauczyciela szkół podstawowych. W roku szkolnym 1954/55 pracował jako nauczyciel w Państwowym Młodzieżowym Zakładzie Wychowawczym we Wzdowie w pobliżu Brzozowa, następnie w szkołach podstawowych – w 1955-57 w Rakszawie, a w 1957-60 w Giedlarowej pod Leżajskiem. Jednocześnie kształcił się w Zaocznym Studium Nauczycielskim w Rzeszowie, które ukończył w 1958. W 1960-68 kierował szkołą podstawową w Wólce Niedźwiedzkiej (pow. leżajski). W tym czasie sprawował też funkcję kierownika Powiatowego Ośrodka Metodycznego przy Wydziale Oświaty w Leżajsku. W 1962 ożenił się z Marią Surowiec, nauczycielką matematyki. W 1963 otrzymał skierowanie na studia wyższe dla pracujących w Wyższej Szkole Pedagogicznej (WSP) w Krakowie. Magisterium w dziedzinie filologii polskiej uzyskał w 1968 w WSP w Rzeszowie. Wówczas przeniósł się z rodziną do Leżajska i w 1968-75 pracował jako nauczyciel języka polskiego w Liceum Ogólnokształcącym, w którym jednocześnie w 1972-76 pełnił funkcję zastępcy dyrektora. Debiutował w 1971 szkicem Rzeszowska „Naprawa”. (O działalności wydawniczej Wiejskiego Uniwersytetu Orkanowego), ogłoszonym na łamach miesięcznika „Profile” (nr 9); w piśmie tym publikował następnie (1973, 1977-81, 1988) liczne artykuły i recenzje literackie. W 1972 otrzymał Nagrodę Ministra Oświaty i Wychowania III stopnia. Doktoryzował się w 1975 na Uniwersytecie Jagielloński na podstawie rozprawy Walka o prawdziwy obraz wsi w prozie polskiej lat 1930-1939 (promotor prof. Marian Stępień). W tymże roku otrzymał stanowisko adiunkta w Katedrze Literatury i Języka Polskiego rzeszowskiej WSP (wcześniej, przez okres dwóch lat, pracował tu na tzw. godzinach zleconych). Rozprawy i artykuły dotyczące początkowo problematyki współczesnej literatury i pisarzy tzw. nurtu chłopskiego, a później także literatury emigracyjnej umieszczał m.in. „Roczniku Komisji Historycznoliterackiej PAN Oddział w Krakowie” (1973-83, z przerwami, i 1998), „Roczniku Naukowo-Dydaktycznym WSP w Rzeszowie” (od 1976), „Ruchu Literackim” (1977-2005, z przerwami), „Pracach Humanistycznych Towarzystwa Naukowego w Rzeszowie” (od 1979), „Życiu Literackim” (1975, 1981-82), „Literaturze” (1978), „Poezji” (1983-89) i „Tygodniku Kulturalnym” (1984-86). W 1975 został członkiem Towarzystwa Naukowego w Rzeszowie; tu w 1978-90 pełnił funkcję przewodniczącego Komisji Historycznoliterackiej. W 1977-85 był kierownikiem Zakładu Literatury Polskiej XX Wieku i Teorii Literatury (początkowo wchodzącej w skład Katedry Literatury i Języka Polskiego rzeszowskiej WSP, a od 1981 w Instytucie Filologii Polskiej na Wydziale Humanistycznym WSP). W 1978 otrzymał nagrodę Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego III stopnia (ponownie w 1983 i 1986). W 1981 został członkiem Komisji Historycznej PAN w Krakowie. Redagował zeszyty z serii Filologia Polska „Rocznika Naukowo-Dydaktycznego WSP w Rzeszowie” (1981, 1990) oraz „Prace Humanistyczne Towarzystwa Naukowego w Rzeszowie” (1982). W 1985 habilitował się na Wydziale Humanistycznym WSP w Krakowie na podstawie rozprawy Faktografia i mity. Proza pisarzy o rodowodzie chłopskim lat 1918-1939. W 1986 został zatrudniony w WSP w Rzeszowie na stanowisku docenta. W roku akademickim 1986/87 pełnił funkcję prodziekana Wydziału Humanistycznego, a w 1987-90 prorektora do spraw toku studiów rzeszowskiej WSP. W 1990 otrzymał stanowisko profesora WSP w Rzeszowie. W 1995 objął kierownictwo Zakładu Literatury Polskiej XX Wieku, a w 1999 został dyrektorem Instytutu Filologii Polskiej WSP w Rzeszowie. Tytuł naukowy profesora otrzymał w 1999, a w 2000 – stanowisko profesora zwyczajnego. Artykuły i recenzje literackie ogłaszał m.in. we „Frazie” (1995-2005, 2011), „Wiadomościach Małopolskich” (1997-98), „Regionach” (1998), „Twórczości Ludowej” (1998), „Literaturze” (1997-2000) oraz „Tyczyńskich Zeszytach Naukowych” (2001-02) i „Kwartalniku Edukacyjnym” (2008, 2011) . Po powołaniu w 2001 (na miejsce m.in. WSP) Uniwersytetu Uzupełniłam o daty (2004, 2005, 2006) po uzyskaniu informacji od Pasterskich – i dalej o licencjatach do 2012Rzeszowskiego był do 2005 dyrektorem Instytutu Filologii Polskiej, jednocześnie do 2006 kierował Zakładem Literatury Polskiej XX WiekuDo kiedy; na pewni przeszedł na emeryturę w 2004? Nie jest wymieniany jako pracownik, ale prowadzi jakieś badania, może spytać Pasterskiego? Kierownikiem jest Ożóg; po formalnym przejściu na emeryturę (w 2004) prowadził nadal seminaria licencjackie (do 2012). Nadto w 2000-2004 wykładał literaturę polską XX wieku na Wydziale Socjologiczno-Politologicznym Wyższej Szkoły Społeczno-Gospodarczej w Tyczynie. W 2006 otrzymał nagrodę m. Rzeszowa. Był członkiem Komitetu Redakcyjnego Słownika biograficznego twórców oświaty i kultury XIX i XX wieku Polski Południowo-Wschodniej (Rzeszów 2011), nadto autorem zamieszczonych w nim 45 haseł biograficznych, a także autorem ponad 60 haseł biograficznych i dotyczących życia kulturalno-literackiego Rzeszowszczyzny do Encyklopedii Rzeszowa (wyd. 1. 2011, wyd. 2. 2012). Odznaczony Odznaką Zasłużony Działacz Kultury (1980), Krzyżem Kawalerskim (1987) i Krzyżem Oficerskim (2004) Orderu Odrodzenia Polski oraz Medalem Komisji Edukacji Narodowej (2000). Mieszka w Rzeszowie.
Rozprawa doktorska.
Rozprawa habilitacyjna.
Honorowa nagroda literacka ZLP „Złote Pióro” w 1998.
Zawartość: Słowo wstępne. – „Jam jest wichr”. O początkach drogi twórczej poety; Mit emocjonalny. W kręgu „Wiosny i wina” oraz „Wróbli na dachu”; Antynomie wolności; Poetycki mit ziemi: „Ewangelia” i „Dno”; Liryka nostalgii i niepokoju; Mistyka słowa; „Ziarna goryczy”. O wierszach politycznych. – Aneks. Pamięci Kazimierza Wierzyńskiego [wiersze]: J. Łobodowski: Zamiast recenzji z „Korca maku”; W. Iwaniuk: Kazimierz Wierzyński opuszcza Long Island; F. Śmieja: Puste mogiły.
Zawartość: Wstęp. – Inspiracje romantyczne w poezji wojennej i emigracyjnej Stanisława Czernika; Ku katastrofizmowi. O „Pieśniach fanatycznych” Kazimierza Wierzyńskiego; Ogniwa tradycji. Poezja Kazimierza Wierzyńskiego; Wizje natury w liryce Kazimierza Wierzyńskiego; U źródeł wyobraźni mitycznej. Poezja Jerzego Pietrkiewicza; Wizje wsi w twórczości literackiej i publicystyce Marian Czuchnowskiego; Meandry egzystencji. O późnej liryce Wacława Iwaniuka; Dom nad Uherką. Strony rodzinne w liryce Wacława Iwaniuka; Obraz własnego losu. O „Kontynentach” i londyńskiej grupie poetów; Sprawy polskie z perspektywy londyńskich „Kontynentów”; Paradoksy istnienia. O poezji Floriana Śmiei; Pamięć i egzystencja. Z rozważań nad poezją Floriana Śmiei; Degradowanie mitu. O Adamie Lizakowskim; Odwrotne strona mitu. Uwagi o „Zapiskach znad Zatoki San Francisco” Adama Lizakowskiego.
7. Rewizje wartości. Szkice o literaturze polskiej XX wieku. Rzeszów: Wydawn. URzesz. 2007, 334 s.
Zawartość: Słowo wstępne. – Poszukiwanie idei, czyli o poezji Emila Zegadłowicza; „Ponad śnieg jesteś bielszy, ponad śmierć mocniejszy”. Poezja o Żeromskim w pierwszych latach po jego zgonie; Regionalizm a nurt chłopski w prozie dwudziestolecia międzywojennego. Zarys problemu; Agraryzm i idee młodowiejskie w literaturze międzywojennej; U źródeł autentyzmu. O genezie poglądów estetycznych Stanisława Czernika; Manowce doktryny. O sporze Stanisława Pigonia z radykalnym nurtem literatury ludowej; Przezwyciężanie tragizmu. O poezji Tadeusza Gajcego; Symbolika Świąt Bożego Narodzenia w poezji Tadeusza Gajcego; Ciemność i śmierć. Wokół jednego wiersza Krzysztofa Kamila Baczyńskiego [dot.: „Poległym”]; „Nie wierzę miastu – wierzę ziemi…”. O konflikcie cywilizacji i natury w poezji Jana Bolesława Ożoga; Ze snów i baśni w prozie Tadeusza Nowaka; Świadectwo współczesności. O poezji Marcina Świetlickiego. – Emigranci: Pielgrzymi czasu wojny. Romantyczne style zachowań i problematyka słowa w poezji polskiej na obczyźnie po wrześniu 1939 roku; Kręgi wyobraźni rustykalnej. O poezji Beaty Obertyńskiej; Meandry czasu. O poezji Janusza Ignatowicza; Emigracja jako dramat niespełnienia. Proza Tadeusza Nowakowskiego; Emigracja i kraj w twórczości Tadeusza Nowakowskiego; Kazimierz Wierzyński i jego poezja w opinii Marii Danilewicz Zielińskiej; Późne notacje – poezja Floriana Śmiei.
4. Pejzaże poetyckie. Szkice o poetach rzeszowskiego środowiska literackiego. Pod red. … Rzeszów: Wydawn. WSP 1988, 271 s.
5. Poezja pokolenia wojennego. Studia, interpretacje i artykuły. Pod red. … i G. Ostasza. Rzeszów: TN 1989, 298 s. Tow. Nauk. w Rzeszowie.
6. W stronę dwudziestolecia 1918−1939. Studia i szkice o literaturze. Pod red. … Rzeszów: Wydawn. WSP 1993, 262 s.
8. S. Harla: W blasku i rytmie słowa. [Wiersze]. Wybór, oprac. i wstęp … Lubl.: Polihymnia na zlecenie Zarząd Gł. STL [Stow. Twórców Lud.] 1996, 96 s. Bibl. „Dziedzictwo” Stow. Twórców Lud., t. 31.
9. W stronę współczesności. Studia i szkice o literaturze polskiej po 1939 roku. Pod red. … Rzeszów: Wydawn. WSP 1996, 352 s.
10. Poetycki krąg „Kontynentów”. Artykuły i szkice. Pod red. … i J. Wolskiego. Rzeszów: Wydawn. WSP 1997, 274 s.
11. Poezje. Literatura współczesna − Interpretacje. Red. nauk. … Wwa, Wr., Opole: Edukacja 1998, 112 s.
12. W kręgu twórczości pisarzy emigracyjnych. Studia i szkice. Pod red. … Rzeszów: Wydawn. WSP 1999, 362 s.
13. Gimnazjum i Liceum w Leżajsku 1912-2002. Księga jubileuszowa. Pod red. … Leżajsk, Rzeszów: Edytor 2002, 412 s.
14. Literatura utracona, poszukiwana czy odzyskana. Wokół problemów emigracji. Studia i szkice. Pod red. …, J. Wolskiego. Rzeszów: Wydawn. URzesz. 2003, 397 s.
15. Parabole pamięci. Literacka i translatorska twórczość Floriana Śmiei. Studia i szkice. Pod red. … i J. Wolskiego. Tor.: A. Marszałek 2004, 226 s.
16. Poezja polska na obczyźnie. Studia i szkice. T. 1-2. Pod red. … i J. Wolskiego. Rzeszów: Wydawn. URzesz. 2005, 343 + 404 s.
17. Zaklęte przestrzenie. O twórczości Beaty Obertyńskiej. Pod red. … i Z. Ożoga. Tor.: A. Marszałek 2005, 405 s.
18. Znaleźć źródło. Twórczość literacka Karola Wojtyły – Jana Pawła II. Pod red. …, J. Pasterskiej. Rzeszów: Wydawn. URzesz. 2005, 302 s.
19. Studia o Bogusławie Butrymowiczu. Wybrane recenzje i artykuły oraz poezje z lat 1897-1995. Wstęp, wybór i oprac. … i W. Czernianin. Wr.: Wydawn. Antykwa 2006, 135 s.
20. Proza polska na obczyźnie. Problemy, dyskursy, uzupełnienia. Pod red. …, J. Pasterskiej i A. Wal. T. 1-2. Rzeszów: Wydawn. URzesz. 2007, 462 + 347 s.
21. Inna literatura? Dwudziestolecie 1989-2009. Pod red. … i J. Pasterskiego. T. 1-2. Rzeszów: Wydawn. URzesz. 2010, 454 + 382 s.
22. W kręgu twórczości pisarzy emigracyjnych. Kontynuacje. Studia i szkice pod red. … Rzeszów: Wydawn. URzesz. 2011, 420 s.